شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| در صنعت خودرو، "تقاضا برای اتومبیل های جدید با امکانات و ویژگی های بهبود یافته افزایش یافته است. به همین ترتیب، یک شرکت خودروسازی باید یک تصویر مثبت برای خود و محصولاتش در ذهن مشتریان ایجاد کند. با این حال، راه های رسیدن به این مشتریان در سال های اخیر تغییر کرده است. به همین دلیل است که تخصیص بودجه عظیم برای بازاریابی سنتی، تبلیغات و فعالیت های نام تجاری دیگر امکان پذیر نیست." این همان جایی است که یک روابط عمومی حرفه ای می تواند کمک کند.

فعالیت های "روابط عمومی عمدتا برای ایجاد یک تصویر مثبت از شرکت در میان مشتریان و گروههای ذینفع است. این بسیار مهم است، زیرا روابط عمومی خوب، وفاداری را در میان مشتریان افزایش می دهد که به نوبه خود منجر به افزایش فروش محصول هم می شود. این برای شرکت های خودروسازی کمی متفاوت است زیرا ماشین یا وسیله نقلیه مانند هر محصول دیگری نیست؛ این شامل یک سرمایه گذاری قابل توجه است."

به این ترتیب، نقش روابط عمومی برای ایجاد یک تصویر مثبت از راحتی، ایمنی، زیبایی و سهولت استفاده از خودرو بسیار حیاتی است.

آن چه در ادامه می خوانید سخنرانی مهدی باقریان رییس انجمن متخصصان روابط عمومی در جمع مدیران ارتباطات گروه خودروسازی سایپاست که روز یکشنبه بیست و ششم خردادماه 1398 ارایه شده است. در متن این سخنرانی مواردی که مدیرعامل موسسه کارگزار روابط عمومی موفق به ارایه آن در جمع مدیران روابط عمومی گروه خودروسازی سایپا نشده بر آن افزوده است:

عرض سلام و ادب خدمت همکاران ارجمند. خوشحالم که امروز در جمع شما حضور دارم البته بنده قصد سخنرانی نداشتم اما چند نکته ای در خصوص روابط عمومی صنعت خودرو خدمتتان عرض می کنم.

داشتم فکر می کردم چند دقیقه ای که مصدع اوقات می شوم در چه موردی صحبت کنم؟ به ذهنم رسید در رابطه با "رانندگی با روابط عمومی حداکثر دید" عرایضی خدمت شما داشته باشم.

به رانندگی با روابط عمومی حداکثر دید از دو منظر می شود نگاه کرد: یک منظر کاملا مدیریتی است که البته فعالیت های روابط عمومی مبتنی بر همین بخش است. معمولا اگر خدمت و محصول با کیفیتی نباشد، روابط عمومی ای هم وجود نخواهد داشت و معنی پیدا نمی کند. در واقع همه فعالیت های بشری دارای همین دو رکن است و بقول معروف، "روابط عمومی عالی نتیجه ازدواج سیاست سازنده و ارتباط مناسب" است.

با این که این منظر فنی و تخصصی است ولی علاقمندم اشاره خیلی کوتاهی به گزارش سالانه 2018 تویوتا داشته باشم. در واقع بهانه بحث امروز من این گزارش است.

اول این که این گزارش از چند جنبه حرفه ای قابل توجه است و می تواند محل بحث ما روابط عمومی ها باشد. در واقع این گزارش 53 صفحه ای از چند جهت می تواند برای ما روابط عمومی ها آموزنده باشد.

اگر از بحث هویت بصری و ساختار بسیار عالی گزارش بخواهیم بگذریم، اما از چند درس که موضوع بحث ما روابط عمومی ها بویژه در بخش خودروست، نمی توان گذشت.

درس اول= استراتژی خلاقیت
اسم اولین درس را من گذاشتم استراتژی خلاقیت.
به نظر من خلاقیت کلید حداکثر دید است. کلید تمایز است. کلید نقطه عطف است.
نقطه عطف یعنی پایان ماموریت روابط عمومی.

معنی اش این است که روابط عمومی به خوبی وظیفه اش را انجام داده است. معنی دیگرش این است که پیام شما به مخاطب رسیده و شنیده شده، مخاطب آن را پذیرفته و به آن عمل کرده است. معنی آخرش این است که اتومبیل شما را خریده است.

حواس مان باشد ما در دنیایی زندگی می کنیم که تغییرات خیلی سریع اتفاق می افتند و این تغییرات در صنعت خودرو نسبت به حوزه های دیگر کمی بیشتر و سریعتر است. بنابراین روابط عمومی صنعت خودرو نسبت به هر زمان دیگر به خلاقیت و نوآوری نیاز دارد تا بتواند پیامش را با روش های نوآورانه به مخاطبانش برساند.

این جا اگر امکان داشته باشد تیزری از سیتروئن پخش می کنم با عنوان قایم موشک بازی. در واقع این بزرگترین قایم موشک بازی دنیاست.

این ویدیو را می توانید در لینک زیر تماشا کنید

سیتروئن رویکردی مشابه با مرسدس را برای خودروی DS4 خود پیش گرفت و بزرگترین بازی قایم‌موشک را راه انداخت. حدود 700 هزار نسخه‏ مجازی DS4 را در جای‌جای کشور پنهان کرده بودند و هر کسی که بیشترین موارد را پیدا می‌کرد – چه به‌صورت آنلاین و چه در دنیای واقعی با استفاده از اپ گوشی – برنده‎ ماشین می‌شد.

خب همان طور که دیدیم خلاقیت خیلی چیز عجیب و غریبی نیست ولی باید برای آن برنامه و اتاق فکر داشته باشیم و بنشینیم فکر کنیم که برای به حداکثر رساندن دید شرکت و سازمان مان باید چه کار کنیم.

من به شخصه اعتقاد دارم با توجه به فضای جدید جهانی و نو شدن لحظه ای روشها و تکنولوژی شاید در همه جاها خیلی به برنامه ریزی های بلند مدت آنچنانی نیاز نداشته باشیم. برنامه ریزی های امروزه معمولا مبتنی بر اهداف و نتایج هستند و ما برای به نتیجه رساندن آنها حداکثر شش ماه فرصت داریم.

برخی تجارب هم نشان می دهد ارزش افزوده یک خلاقیت خیلی کوچک بیشتر از برنامه های بلندمدت با هزینه های نجومی بوده است.

تحقیقات مرکز "پیو" نشان داده است که در دنیای روابط عمومی هیچ روش برتری وجود ندارد. پس یک بازنگری به فعالیت های روزانه مان داشته باشیم و بررسی کنیم که چگونه می توانیم آن را از روز قبل بهتر و بهتر کنیم.

بنابراین درسی که می توانیم از این بحث بگیریم این است که خلاقیت را دست کم نگیریم و باید به همه بخش های روابط عمومی تزریق شود در غیر این صورت در دوره باطل تسلسل گرفتار خواهیم شد و هرگز به نتیجه دلخواه که به "حداکثر رساندن دید" است نخواهیم رسید و سرمایه اجتماعی روابط عمومی که همان به حداکثر رساندن دید است را روز به روز بیشتر از این از دست خواهیم داد.

درس دوم= استراتژی مسوولیت اجتماعی
موضوع دوم که در این گزارش نظرم را جلب کرد مسوولیت اجتماعی بود. من مسوولیت اجتماعی را یک تعریف جدید از روابط عمومی می دانم.

روابط عمومی یا مثلا مسوولیت اجتماعی باید در زنجیره فعالیت های یک سازمان و شرکت دیده شود و از شاخه بنیادین ارزیابی مثبت عملکرد یک سازمان یا شرکت محسوب شود. به همین دلیل است که مسوولیت اجتماعی باید در همه شوون زندگی فردی و سازمانی ما حضور پررنگ داشته باشد.

در همین زمینه محققان دانشگاه «وین» پژوهشی انجام دادند که ادعای ما را تایید می کند. این محققان در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که مسوولیت اجتماعی شرکت باید در طول زنجیره تامین خودرو تولید شود.

معنی عامیانه و پوست کنده اش این است که تولیدکنندگان خودرو باید یک رویکرد چرخه زندگی به صنعت خودرو داشته باشند و مسوولیت اجتماعی را در تمام مراحل و فرایند تولید و عرضه مد نظر قرار دهند.

آن چیزی که بیش از همه در این گزارش نظرم را جلب کرد، واژه ای است تحت عنوان: "خدمات ارتباطی انسان". یعنی چی؟ یعنی ایجاد "وحدت بین انسان، طبیعت و ماشین.

یعنی همان چیزی که ما به آن می گوییم مسئولیت اجتماعی. در واقع، شرکت تویوتا در این گزارش سعی دارد به ما یادآور شود که نگاه مان را باید نسبت به اتومبیل عوض کنیم.

بنابراین یک تعریف دیگر مسئولیت اجتماعی این شد که وسیله نقیله ای که ما می سازیم باید ایمن باشد؛ باید تجربه خوشایندی به راننده منتقل کند؛ و خلاصه این که آسیبی به محیط زیست ما هم نزند تا بتوانیم از طبیعت هم لذت ببریم. معنی همزیستی انسان، طبیعت و اتومبیل هم همین است که خدمت تان عرض کردم. چون هدف این است که به انسانها کمک کنیم زندگی بهتر و با کیفیت تری داشته باشند.

فلسفه وجودی سازمانها و شرکتها هم همین است که در جهت ایجاد رفاه مردم حرکت کنند اما ما در خیلی از جاها عکس آن عمل می کنیم و فراموش می کنیم که برای چه در این جایگاه قرار گرفتیم.

پس مسئولیت اجتماعی وظیفه اش این است که از ما مواظبت کند که فقط به فکر پر کردن جیب خودمان نباشیم چون رسالت اصلی ما، ارتقای کیفیت زندگی انسانهاست.

تعریف روابط عمومی دقیقا همین است و اگر ما امروز چیزی به عنوان مسئولیت اجتماعی خلق کردیم دلیلش این است که روابط عمومی به وظیفه اش درست عمل نکرده است.

لذا هر جایی تعادل بین منافع عمومی و منافع خصوصی به هم بخورد قطع به یقین بدانید مقصر اصلی و اول، روابط عمومی است.

درسی که می توانیم از این بحث بگیریم این است که روابط عمومی صنعت خودرو باید دارای یک استراتژی CSR باشد که البته همه شرکت های خودرو سازی ایرانی این استراتژی را دارند اما اختلاف نظر ما بیشتر در چند و چون و کیفیت آن است که من امروز به آن ورود نمی کنم.

درس سوم= استراتژی رسانه ای
بحث روابط رسانه ای یک بحث گسترده ای است و از نظر من شاکله همه فعالیت های روابط عمومی است. من قصد ندارم به همه زوایای این موضوع وارد بشوم اما به چند موضوع بسنده می کنم.

اولین موضوع، تولید محتوای استراتژیک است. در سالهای گذشته که اولین همایش روابط عمومی دو که در سنگاپور برگزار شد، دو پیام مشخص مخابره شد: این که با توسعه ابزارها و فنون دو چیز هیچ وقت و هیچ گاه عوض نمی شود: یکی اخلاق حرفه ای و دیگری محتواست.

شما اگر هزاران کانال ارتباطی داشته باشید، اما محتوای باکیفیت نداشته باشید، در واقع کاری انجام ندادید.

پس همکاران ارجمند برای نفوذ در مخاطبان و گروه های ذینفع باید یک استراتژی تولید محتوای مناسب و بسیار تاثیرگذار داشته باشند تا بتوانند موقعیت شرکت شان را به عنوان رهبر فکری صنعت خودرو مطرح کنند.

یکی از این قابلیت های بسیار مهم و ارزشمند که ما در کشورمان با محدودیت می توانیم از آن استفاده کنیم، رسانه های اجتماعی هستند.

در سال 2014، شرکت ولوو اعلام کرد که این شرکت÷ مشارکت خود را در رویدادها کاهش می دهد و بیشتر در کانال های دیجیتال سرمایه گذاری می کند. در واقع شرکت ولوو در این سال، استراتژی ارتباطی خود را اصلاح کرد و تصمیم گرفت با کاهش حضورش در برخی از نمایشگاه های بین المللی در کانال های دیجیتال سرمایه گذاری کند. البته ولوو در همین سال ها برخی مدل های جدید خود را در برخی رویدادهای منحصر به فرد در دنیا ارایه کرد.

همان طور که مدیر ارتباطاتش در سال 2018 اعلام کرد ولوو همچنان به طور فزاینده ای در کانال های دیجیتال سرمایه گذاری کرد تا به مشتریانش نزدیکتر شود. به عنوان مثال، حضور ولوو در شبکه های اجتماعی، جایی که از طریق کارزارهای تیزر و محصولات بصری بسیار فعال است.

بنابراین ولوو با استفاده از شبکه های اجتماعی یک رابطه دوستانه با مشتریان خود را حفظ کرده و می کند و همچنین خدمات زیاد و متفاوتی را از طریق تلفن همراه در برخی بازارها حتی از طریق فیسبوک عرضه می کند.

این نمونه ای از تعهد ولوو به ارایه خدمات نوآورانه متناسب با نیازهای مشتریان خود است.

یک استراتژی دیگر ولوو کار کردن با گروه های مرجع است. در این زمینه اقدامات زیادی انجام داده است اما نقطه مشترک این است که همه آن ها در شبکه های اجتماعی حضور دارند.

این جا تیزری از شورلت نشان می دهم که به تک تک ما اثبات می کند که چگونه طرح های جدی روابط عمومی می تواند یک شرکت یا محصول را در کل دنیا بر سر زبان ها بیاندازد.

این ویدیو را می توانید در لینک زیر تماشا کنید

شورلت یک برند بزرگ آمریکاست، اما سایر بخش‌های دنیا خیلی با آن آشنایی ندارند، بنابراین به طرح‌های جدی روابط عمومی نیاز دارند تا بتوانند در کل دنیا بر سر زبان‌ها بیافتند. اینترنت یک پلتفرم ایده‎آل برای شاهکار آن‎ها در سال 2012 بود، جایی که "راب دیردک" به‌عنوان افسانه‎‌ ورزش‌های اکشن، یک سونیک شورلت را دستکاری کرد تا به یک ماشین مسابقه‌ای شاهکار تبدیل شود.

این خودروی سونیک روی پیست و در مسیری قرار گرفت که یک سطح شیب‌دار عظیم در میانه‎ آن جای گرفته بود، به‌گونه‌ای که ماشین بتواند با بالارفتن از این سطح روی هوا وارو بزند. فرایند وارو زدن موفقیت‌‎آمیز بود، جمعیت دیوانه‎وار به هیجان آمدند و ویدئوی آن همه ‎گیر شد.

لذا برای رسیدن به حداکثر دید ما می توانیم نوآوری ها و کارهای زیادی انجام بدهیم که به بعضی از آن ها که تولید محصولات بصری و کارزارهای تیزری است اشاره کردم. البته بازیهای تعاملی و بازی های مبتنی بر مکان را نباید دست کم گرفت و همچنین داستان پردازی. داستان سرایی چون بحث مهمی است اگر زمان اجازه بدهد مفصل به آن خواهم پرداخت در غیر این صورت به نسخه پیاده شده این سخنرانی اضافه می کنم.

مساله دیگر که علاقمندم خدمت تان عرض کنم این است که برخی جاها شنیده یا گفته می شود و بعضی جاها هم روابط عمومی ها در قالب خبر اعلام می کنند ما امسال 1000 خبر تولید کردیم. بله دست شما درد نکند خیلی زحمت کشیدید اما یک اثرسنجی انجام بدهید و ببینید این حجم خبر تولیدی که به آن می بالید چقدر تاثیرگذار بوده است؟ منظورم این است فقط به پوسته اکتفا نکنیم و هسته را هم مدنظر قرار دهیم و در این زمینه، تحلیل محتوا تا حدودی به ما کمک می کند.

برای رسیدن به چنین هدفی باید یک استراتژی ارتباطی مناسب برای به حداکثر رساندن دید شرکت مان طراحی کنیم. امروزه ابزارهای تبلیغاتی بسیار پرهزینه هستند و به تنهایی قادر به نمایش قابلیت خدمات و محصولات نیستند اما گزینه های زیاد و دیگری وجود دارد که می توان با ترکیب آنها با هم (روش های سنتی و دیجیتال) به نتایج موثرتر و متمایزتری رسید.

درس چهارم: استراتژی مدیریت بحران
شرکت های خودروسازی به خوبی می دانند که رسانه های اجتماعی به طور بالقوه می توانند یک بحران جهانی برای هر شرکت و سازمان فراهم کنند اما مهم این است برای مقابله با این بحران ها برنامه داشته و آماده باشیم.

ما به طور خاص روی دو عامل می توانیم تمرکز کنیم:

1- تهیه و تدوین بهترین دستورالعمل ها و شیوه نامه ها؛
2- درس آموزی از نمونه های تاریخی و مطالعات موردی انجام شده در این زمینه.

در مورد روش ها و شیوه ها خیلی زیاد بحث شده و معمولا به مراحل اجتناب از بحران، آماده سازی و مدیریت به طور معمول اشاره می شود.

در مورد مطالعات موردی، واقعا نمونه های زیادی از بحران ها را در دنیا می شناسیم که می تواند راهنمای خوبی برای ما باشد. فضای مجازی و کتاب هایی مانند دایره المعارف روابط عمومی که توسط انتشارات کارگزار روابط عمومی منتشر شده، نمونه های بسیار مناسبی از این دست از بحران ها را در اختیار ما قرار می دهند.

در شرایط بحرانی، توجه به نیازهای ارتباطی در ابعاد جهانی و محلی در قالب روابط عمومی می تواند کمک کننده باشد. این موضوع حیاتی است که روابط عمومی ها برای بحران های شناخته شده در صنعت خودرو از قبل برنامه ریزی داشته و ابزارها و فرآیندهای بالقوه مقابله با بحران را از قبل شناسایی و فراهم کنند.

درس پنجم: استراتژی داستان پردازی
معمولا خودرو برای همه نسل ها جذابیت دارد. البته این جذابیت صرفا به خود وسیله نقلیه ختم نمی شود بلکه داستان پردازی در خصوص این محصولات می تواند علاقه مندی مردم را بیش از پیش افزایش دهد. داستان هایی در مورد جاده، قدرت، سبک زندگی و مسائلی از این دست می تواند جذابیت آن را بیشتر کند.

همچنین "قدرت قصه گویی" مساله بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود. به نظرم روابط عمومی های صنعت خودرو از همه جهت توانایی این را دارند که از این قدرت در جهت به حداکثر رساندن دید شرکت شان استفاده کنند.

بعلاوه داستان پردازی در عصر رسانه های تعاملی/ اجتماعی در قالب کمپین های روابط عمومی می تواند بسیار تاثیرگذار باشد بنابراین یکی از مهمترین راهبردهای روابط عمومی های خودرو باید مبتنی بر یافتن و پردازش داستان هایی باشد که مصرف کنندگان به آن ها علاقه مندند.

علاوه بر آن، مقابله با روایت ها و داستان پردازی های دروغین از جمله وظایف روابط عمومی خودروست که باید به موقع و در زمان و مکان مناسب اتفاق بیافتد.

داستان هایی در مورد محصولات معیوب یا خطاهای شرکت در تولید خودرو، خدمات پس از فروش و خطرات فناوری های جدید و همه این ها می تواند با شکست های تجاری همراه شود. اما روابط عمومی صنعت خودرو باید همواره آماده باشد تنها با شیوه ای شفاف و صادقانه به روایت های نامطلوب پاسخ دهد.

نکته دیگر در حوزه داستان سرایی که باید به آن توجه کرد اجتناب از داستان های ترسناک روابط عمومی است. توسعه وسایل نقلیه الکتریکی و آسیب های فنی و نقص داده های آن می تواند شهرت صنعت خودرو را تهدید کند یا حتی آسیب بزند.

مردم در این مورد نگرانی های زیادی دارند. یک نظرسنجی که در سال 2018 توسط رویترز انجام شد نشان می دهد که 67 درصد بزرگسالان آمریکایی با ایده سوار شدن در ماشین های خودران مشکل دارند و ناراحت هستند.

علاوه بر نگرانی در مورد ایمنی، دخالت هکرها از طریق کنترل از راه دور می تواند این نگرانی ها را دوچندان کند.

درس ششم: استراتژی پردازش تصویر
تصویر و حسن شهرت در انتخاب یک وسیله نقلیه توسط مردم تاثیر بسیار زیادی دارد. البته قیمت، راحتی، ایمنی، تکنولوژی و تاثیرات زیست محیطی هم در این ارزیابی و انتخاب تاثیر دارند.
اما دو عامل کلیدی؛
1- اعتماد به صنعت خودرو
2- تصویر و خوشنامی صنعت خودرو
از همه عوامل مهمتر به نظر می رسند.

ما چه تصویری از تویوتا و هوندا داریم؟ پاسخ من این است هم قابل اعتماد است و هم تصویر خوشایندی در ذهن ایجاد کرده است به طوری که همه ما علاقمندیم اگر پولش را داشته باشیم آخرین مدلش را بخریم و از آن لذت ببریم.

رهبران تویوتا، بنز و بی ام دبلیو سال ها تلاش کردند تا اعتماد و وفاداری مردم سراسر جهان را به خود جلب کنند و اکنون در عرصه جهانی به عنوان یک خودرو قابل اعتماد و خوشنام و ایمن و راحت و شاید سازگار با محیط زیست شناخته می شوند.

درس هفتم: استراتژی ارتباط موثر با مخاطبان
وقتی از صنعت خودرو صحبت می شود منظورمان فقط شرکت تولید کننده خودرو نیست. مخاطبان روابط عمومی در صنعت خودرو بسیار وسیع هستند.

متاسفانه روابط عمومی صنعت خودرو با بخش زیادی از مخاطبان خود از جمله نمایندگان فروش، قطعه سازان، خرده فروشان و تعمیرکاران ارتباط چندانی ندارد.

اگر روابط عمومی ها با این بخش از مخاطبان خود ارتباط نداشته باشند، چگونه می توانند مطمئن شوند که پیامشان به آنها رسیده یا چگونه
می توانند از نظرات مشتریان خود آگاه شوند. بنابراین روابط عمومی صنعت خودرو باید استراتژی ویژه ای برای این دسته از مخاطبان و مشتریان خود طراحی کند.

درس هشتم: استراتژی حداکثر دید
همان طور که پیش تر گفتم امروزه ابزارهای تبلیغاتی که بسیار پرهزینه هم هستند، به تنهایی قادر به نمایش قابلیت محصولات یا به حداکثر رساندن دید شرکت تان نیستند ولی گزینه های زیاد دیگری هم وجود دارند که می توان با ترکیب آن به روش های سنتی و جدید، به نتایج متمایزی دست پیدا کرد.

در آخر، عمومی سازی یک خدمت و محصول قبل از هر چیز می تواند روابط عمومی شما را بیش از پیش خاص نماید و شما را در معرفی محصول یاری رساند.

بنابراین پیشنهاد آخرین من این است؛
1- روابط عمومی صنعت خودرو باید بتواند از طریق ارتباط مناسب و سالم با رسانه ها، اخبار مربوط به شرکت خود را منتشر نماید و از این طریق به رهبر صنعت خود تبدیل شود.

2- روابط عمومی صنعت خودرو می تواند محصولات جدیدش را از طریق رسانه های اجتماعی معرفی کند. تدوین استراتژی رسانه های اجتماعی هوشمند برای صنعت خودرو بسیار حیاتی است.

3- مدیریت بازخورد مشتری یکی از عوامل مهم در حوزه بررسی های آفلاین و آنلاین در جذب مشتریان بیشتر است. مانیتورینگ رسانه های اجتماعی جایی است که صدای مشتریان بیشتر از هر زمان دیگر شنیده می شود.

خلاصه این که متخصصان روابط عمومی در صنعت خودروسازی باید در جعبه ابزار خود، قلاب های تاثیرگذار و قانع کننده زیادی برای به حداکثر رساندن دید شرکت شان داشته باشند و صد البته خلاقیت و نوآوری در این بین نقش پررنگی می تواند داشته باشد.

پروفسور گالووی که یکی از اساتید برجسته روابط عمومی است می گوید: من دریافته ام که هیچ جایگزینی برای خلاقیت و نوآوری وجود ندارد و یک بودجه زیاد به خودی خود و در غیاب خلاقیت برای به نتیجه رسیدن کافی نیست. برای این که توانایی خودمان را برای کارفرمایانمان اثبات کنیم باید ابتکار عمل داشته باشیم و کارهای غیرمنتظره و نامعمول انجام دهیم.

معنی واقعی سخنان من این است که هیچ سازمان و شرکتی نمی تواند بدون توجه به اصل اساسی "رهبری از طریق ارتباطات" اصلا موجودیت داشته باشد. محصول روابط عمومی همین است.

در تدوین این سخنرانی از منابع مختلف از جمله prconversation، Ripley PR و digitalprworld استفاده شده است.